‘Thiếu niên và chim diệc’: ‘Siêu phẩm’ hay bước lùi của Ghibli?

Nhắc đến hoạt hình Nhật Bản, hẳn không ai là không biết “huyền thoại” Hayao Miyazaki – nhà sáng lập của Studio Ghibli với những bộ phim hoạt hình kinh điển ăn sâu vào tiềm thức biết bao thế hệ khán giả, có thể kể tới như: Vùng đất linh hồn, Công chúa sói, Mộ đom đóm, Hàng xóm của tôi là Tororo…

Phim hoạt hình của Ghibli không chỉ mang đến một thế giới đầy sắc màu cho trẻ em, mà thông điệp về hòa bình và lên án chiến tranh hay bảo vệ môi trường tự nhiên luôn được Hayao Miyazaki cài cắm khéo léo. Thế nên, phim hoạt hình Ghibli còn lôi cuốn cả khán giả lớn tuổi, khiến họ phải trăn trở về sức sáng tạo không giới hạn của Miyazaki. Suốt gần 40 năm thành lập, Studio Ghibli đã mang về biết bao giải thưởng danh giá, trong đó có giải Oscar cho Phim hoạt hình hay nhất. Nhưng đế chế nào rồi cũng có lúc tàn lụi, nhiều người cho rằng Thiếu niên và chim diệc phản ảnh một Ghibli trong giai đoạn suy kiệt, nhưng cũng có ý kiến nhận định, đó vẫn là một “siêu phẩm” với những ẩn ý thâm sâu, khó đoán.

Hayao Miyazaki – “huyền thoại” của hoạt hình Nhật Bản

Nhân vật chính của Thiếu niên và chim diệc là Mahito – cậu bé mồ côi mẹ hiện phải sống cùng bố và mẹ kế. Vết thương tinh thần cùng mối quan hệ chẳng mấy tích cực với bạn học, gia đình khiến Mahito dần cô lập bản thân. Cậu không thích mẹ kế của mình, cũng chẳng ưa chỗ học mới, tới mức tự làm mình bị thương để không phải trở lại trường. Rồi mọi thứ thay đổi kể từ ngày Mahito gặp chú chim diệc biết nói. Con vật kỳ lạ cố gắng dẫn cậu đến tòa tháp giữa rừng. Cùng nhau, cả hai bước vào tòa tháp bí ẩn, nơi một thế giới thần kỳ mở ra, đem cơ hội tái ngộ người mẹ quá cố đến với Mahito.

Thiếu niên và chim diệc

Bộ phim của riêng Hayao Miyazaki

Nhiều fan “cứng” của Ghibli nhận xét, sau gần 40 năm cống hiến cho thế giới những tác phẩm trên cả chất lượng, Hayao Miyazaki muốn dành Thiếu niên và chim diệc cho chính bản thân mình bởi cuộc đời, sự nghiệp của ông có quá nhiều trùng hợp với tình tiết, nhân vật trong phim.

Khi Miyazaki còn nhỏ, bố ông là chủ xưởng chuyên làm bánh lái cho chiến đấu cơ của không quân Nhật. Điều này được phản ánh trong phim, khi bố Mahito là Sho’ichi điều hành một xưởng máy bay. Sho’ichi rất thương con mình, nhưng lại không ở bên cậu trong những lúc cần nhất, chỉ đến khi con gặp chuyện mới quan tâm đến con. Ở ngoài đời, Hayao Miyazaki từng thừa nhận phần lớn thời gian cuộc đời ông gắn liền với xưởng phim hoạt hình mà quá ít thời gian dành cho con trai.

Con trai ông – Gorô Miyazaki thừa hưởng niềm đam mê phim hoạt hình như bố, nhưng từng mâu thuẫn với ông trong một thời gian dài. Hayao cho rằng phim hoạt hình con trai làm ra từ nhân vật đến câu chuyện không có chiều sâu và phải đến năm 2011, cha con nhà Miyazaki mới làm lành khi cùng nhau thực hiện bộ phim xuất sắc From Up on Poppy Hill. Nên ở trong Thiếu niên và chim diệc, hình ảnh người cha Sho’ichi cũng phản ảnh một phần nào đó mối quan hệ của Hayao Miyazaki với con trai.

Nếu ai đã theo dõi hành trình của Ghibli trong từng ấy năm, đều không khó để hiểu hình ảnh tòa tháp trong phim dường như tượng trưng cho đế chế mà Hayao Miyazaki gây dựng. Ghibli mang đến cho thế giới biết bao điều tốt đẹp, nhưng ai biết để Ghibli ngày càng hùng mạnh và có tổng tài sản lên tới hàng chục ngàn tỷ, biết bao nhiêu mồ hôi nước mắt đã phải đánh đổi. Ngay chính Hayao Miyazaki thẳng thắn thừa nhận rằng, Ghibli chính “cỗ máy ăn thịt người”. Ở trong Thiếu niên và chim diệc, mọi thứ trong tòa tháp có vẻ diễn ra hài hòa và tự nhiên, nhưng vẫn còn đó đám bồ nông ăn thịt người, đám vẹt đuôi dài khát máu, điều đó như muốn thể hiện Ghibli cũng chỉ là cỗ máy bóc lột sức lao động ở ngành công nghiệp phim hoạt hình?

Đế chế Ghibli đã kết thúc hay chưa?

Hayao Miyazaki từng viết trong một cuôn sách rằng: “Người làm phim hoạt hình phải bịa ra một lời nói dối sao cho người xem có vẻ thật sẽ nghĩ rằng thế giới được mô tả có thể tồn tại” – cũng giống như cách mà nhân vật Mahito tin lời con chim diệc rằng mẹ mình vẫn còn sống. Nhưng sau cùng, chính ông cũng không thể dối lừa mình mãi, đó là Ghibli sẽ khó tồn tại được lâu, bởi cách đây không lâu, con trai của ông đã từ chối trọng trách này vì lo không thể gánh vác nổi di sản hãng phim.

Người chủ tháp trong Thiếu niên và chim diệc được coi là đấng sáng tạo toàn năng, nhưng khi ông ta yêu cầu Mahito kế thừa, cậu bé đã từ chối để trở về với với cuộc sống bình thường. Trước con trai mình, Hayao Miyazaki từng chứng kiến sự ra đi của Yoshifumi Kondo, người tiềm năng kế thừa Ghibli những năm 90, rồi chia tay lứa học trò như Yonebayashi Hiromasa sau năm 2014.

Hayao Miyazaki đã 82 tuổi và thế hệ tương lai của Ghibli đến nay vẫn còn quá mơ hồ. Cũng bởi trong những năm tháng đỉnh cao của mình, Miyazaki đã không tránh khỏi việc trở thành kẻ thực dụng và độc đoán đến khó chịu, giống như Vua Vẹt tàn ác của Thiếu niên và chim diệc. Nhưng ở một khía cạnh khác, ông cũng giống như tháp chủ có tính cách ôn hòa, luôn nghĩ cho tâm hồn khán gỉa của mình, để họ được mơ mộng mà quên đi thực tại khắc nghiệt.

Cũng có phân tích khác chỉ ra, con vẹt đồng hành cùng Mahito trong phim chính là Suzuki Toshio – nhà sản xuất phim hoạt hình, cựu chủ tịch của Studio Ghibli và từng có một thời gian cộng tác lâu dài với Miyazaki Hayao, bởi Miyazaki khẳng định nếu thiếu Suzuki Toshio thì sẽ không có Ghibli và Miyazaki sẽ không thể có ai “dẫn đường” trên cuộc hành trình vĩ đại với phim hoạt hình.

Bên cạnh đó, Thiếu niên và chim diệc cũng cài cắm những hình ảnh tương đối phức tạp về tín ngưỡng và tôn giáo, về sự luân hồi chuyển kiếp. Trong phim, chúng ta có thể thấy Mahito gặp lại người mẹ quá cố trong hình hài cô bạn đáng yêu Himi. Miyazaki có vẻ ngầm ý nói rằng đời người là hữu hạn và biết đâu khi không còn ở kiếp này, ông sẽ gặp lại mẹ mình dưới hình hài khác ở kiếp sống nào đó?

“Siêu phẩm” hay bước lùi?

Cũng thật khó để khẳng định bộ phim thực sự là một “siêu phẩm” bởi tác giả cài cắm quá nhiều hình ảnh, cũng như đầy rẫy góc nhìn cá nhân về chính cuộc đời mình. Với nhiều người, đôi khi chúng lại thành ra rời rạc vì không theo mạch thống nhất nhưng đối với những fan của Ghibli, chắc chắn đây là “liều thuốc thử” khá mạnh, xem họ có thể hiểu Hayao Miyazaki tới đâu.

Vẫn là một thế giới huyền ảo, vẫn là những nhân vật với tỷ lệ cơ thể hoàn hảo cùng biểu cảm có chiều sâu, chỉ là như đã nói ở trên, Hayao Miyazaki dường như muốn dành Thiếu niên và chim diệc cho chính bản thân mình, hay một lời cảm ơn và xin lỗi cho những ai ông đã rất biết ơn, hay vô tình làm tổn thương họ trong những năm tháng gây dựng đế chế Ghibli. Biết đâu, Thiếu niên và chim diệc chưa phải là bộ phim cuối cùng của Hayao Miyazaki mà lại thành tiền đề để ông cống hiến sức lực cho dự án tiếp theo?