Gan nhiễm mỡ đã trở thành đại dịch sức khỏe toàn cầu, là nguyên nhân chính dẫn đến xơ gan và ung thư gan, ngoài ra nhiều bệnh nhân mắc các bệnh ung thư khác cũng bị gan nhiễm mỡ. Vấn đề là bệnh hầu như không có triệu chứng và hầu hết người bệnh đều không biết bản thân có bệnh. Vậy thì, chế độ ăn uống không tốt nào gây ra gan nhiễm mỡ? Ăn uống thế nào có thể giúp đảo ngược tình hình?
Nghiên cứu: Đường cao và mỡ cao sinh vi khuẩn gây ra gan nhiễm mỡ
Một nghiên cứu mới của Đại học Missouri-Columbia cho thấy chế độ ăn uống như thế nào làm thay đổi thành phần của vi khuẩn đường ruột, qua đó làm quá trình trao đổi chất theo hướng tích tụ chất béo trong gan như thế nào. Phát hiện được công bố trên tạp chí Nature vào tháng 1/2023.
Gan nhiễm mỡ ảnh hưởng đến khoảng 24% người Mỹ trưởng thành và ngày càng nhiều trẻ em. Bệnh gan nhiễm mỡ có liên quan đến di truyền và rối loạn tiêu hóa, nhưng yếu tố nguy cơ rõ được thấy từ chế độ ăn uống của người Mỹ. Vấn đề bối rối là thực phẩm chất béo cao là tốt hay xấu? Loại chất béo nào là xấu? Có phải tất cả các loại đường đều xấu? Đường từ trái cây và mật ong thì sao?
Trong nghiên cứu, các nhà nghiên cứu đã cho chuột ăn chế độ ăn kiểu phương Tây có nhiều đường và chất béo. Các nhà nghiên cứu đã xác định được một loại vi khuẩn cụ thể có tên là Blautia producta (B. producta). Loại vi khuẩn này tạo ra một chất chuyển hóa gọi là 2-oleoylglycerol, có liên quan đến viêm gan và xơ hóa. Sự tích tụ 2-oleoylglycerol cũng đã được tìm thấy trong gan của bệnh nhân gan nhiễm mỡ.
“Chúng tôi mới bắt đầu hiểu vấn đề thức ăn và hệ vi sinh vật đường ruột tương tác như thế nào để tạo ra các chất chuyển hóa thúc đẩy sự phát triển của bệnh gan”, nhà nghiên cứu chính Guangfu Li cho biết trong một bài đăng trên Science Daily.
Phó giáo sư Li Guangfu tại Khoa Vi sinh Phân tử và Miễn dịch học tại Đại học Y Nam Kinh – Trung Quốc cho biết, đến nay vẫn chưa hiểu hết cơ chế nội tại trong vấn đề tương tác chất chuyển hóa liên quan chủng loại vi khuẩn nào đó, nghiên cứu này đang làm sáng tỏ vấn đề.
Hệ vi sinh vật đường ruột là tất cả các vi sinh vật, cụ thể là hàng ngàn loài vi khuẩn sống trong đường tiêu hóa giúp cơ thể hoạt động. Hệ vi khuẩn này thường được gọi chung là hệ vi sinh vật đường ruột, một lĩnh vực sức khỏe con người còn nhiều khoảng trống nghiên cứu. Các chất chuyển hóa của vi sinh vật là kết quả của nhiều chức năng của chúng, bao gồm axit amin, chất béo và đường liên quan đến các quá trình như tiêu hóa và tuần hoàn máu.
Trẻ nhỏ cũng mắc gan nhiễm mỡ
Gan là một phần thiết yếu của quá trình tiêu hóa, thông qua tĩnh mạch cửa nhận máu cùng các chất dinh dưỡng và lượng chất độc hại cực nhỏ từ chế độ ăn uống. Chất độc được bài tiết khỏi máu và cuối cùng ra khỏi cơ thể qua nước tiểu hoặc phân. Máu quay trở lại hệ thống tuần hoàn và cuối cùng đến tim. Cùng với nhau, tĩnh mạch cửa, ruột non và gan được gọi là trục gan – ruột.
Gan là cơ quan thể rắn lớn nhất của cơ thể, nặng tới 5 pound (gần 2,3kg). Gan đảm trách nhiều quá trình phức tạp và quan trọng, ảnh hưởng đến toàn bộ cơ thể. Gan là nơi dự trữ nhiều chất béo dư thừa nên dễ bị viêm và tổn thương, dẫn đến viêm gan nhiễm mỡ mà không do rượu bia, đó là lúc tình trạng gan nhiễm mỡ đã tới mức cao.
Theo American Liver Foundation, 9 – 15 triệu người Mỹ sống chung với dạng bệnh gan nhiễm mỡ mức cao này, dẫn đến sẹo và xơ gan, đồng thời làm tăng nguy cơ ung thư gan. Số bệnh nhân bị viêm gan nhiễm mỡ không do rượu dự kiến từ năm 2015 đến năm 2030 tăng 63%.
Các yếu tố nguy hiểm đối với gan nhiễm mỡ không do rượu bia bao gồm:
- Béo phì
- Kháng insulin hoặc tiểu đường loại 2
- Cholesterol hoặc triglycerid cao
- Lão hóa
- Hội chứng chuyển hóa
Bệnh gan nhiễm mỡ mới nổi lên là mối đe dọa sức khỏe cũng ảnh hưởng đến những người trẻ tuổi ở Mỹ. Theo American Liver Foundation, căn bệnh này là dạng phổ biến nhất của bệnh gan ở trẻ em. Đi cùng thực tế tình trạng béo phì ở trẻ em gia tăng, bệnh này đã tăng hơn gấp đôi trong hai thập niên qua. Ước tính có 5% – 10% trẻ em Mỹ mắc bệnh gan nhiễm mỡ.
“Bệnh gan nhiễm mỡ là dịch bệnh sức khỏe toàn cầu”, một trong những nhà nghiên cứu chính là Tiến sĩ Kevin Staveley-O’Carroll, chuyên về ung thư gan, cho biết trong một thông cáo báo chí, “Bệnh này không chỉ là nguyên nhân chính dẫn đến ung thư gan, xơ gan mà tôi thấy nhiều bệnh nhân mắc các bệnh ung thư khác cũng mắc bệnh gan nhiễm mỡ mà họ không biết. Thông thường, điều [họ không biết] đó khiến họ không thể kịp thời trị liệu giúp cải thiện tình hình bệnh ung thư khác”.
Hai loại vi khuẩn đường ruột khác cũng có thể gây gan nhiễm mỡ
Mặc dù bản thân bệnh gan nhiễm mỡ có thể thường bị bỏ qua, nhưng hệ vi sinh vật đường ruột đã tiết lộ những bí mật của nó. Trong thí nghiệm ở chuột, ngoài B. producta gây viêm và xơ hóa gan, một số chủng vi khuẩn khác cũng liên quan đến gan và béo phì.
Béo phì có liên quan đến 2 loại vi khuẩn chính là Bacillota (Firmicutes) và Bacteroides, là dấu hiệu sinh học của các tình trạng sức khỏe liên quan trong xét nghiệm phân. Các dấu ấn sinh học dựa trên vi sinh vật khác, chẳng hạn như lactobacillus và verrucous, cũng có thể dự đoán xơ hóa gan thời kỳ đầu.
Các nhà nghiên cứu cho biết phát hiện mới này có thể giúp phát triển các giải pháp trị liệu bằng vi sinh vật và chế độ ăn uống phù hợp tương ứng. Là một phần của nghiên cứu, những con chuột được điều trị bằng một loại thuốc kháng sinh. Các nhà nghiên cứu phát hiện ra phương pháp điều trị này làm giảm viêm gan và tích tụ mỡ, đồng thời giảm bệnh gan nhiễm mỡ.
Nhưng phương pháp này ở người có thể gây biến chứng, vì các hướng dẫn y tế kêu gọi giảm sử dụng kháng sinh. Lạm dụng kháng sinh là một vấn đề y tế liên quan đến rối loạn vi sinh vật, dẫn đến vi khuẩn gây bệnh vượt trội so với hệ vi sinh vật đường ruột và hậu quả gây bệnh. Thuốc kháng sinh cũng có thể là nguyên nhân quan trọng gây ra rối loạn vi khuẩn trong bệnh gan nhiễm mỡ.
Trong sách Missing Microbes, Tiến sĩ Martin Blaser, chủ tịch bộ phận vi sinh vật ở người tại Đại học Rutgers, cảnh báo về việc lạm dụng kháng sinh. Ông cũng là giáo sư y khoa, bệnh học và y học phòng thí nghiệm.
Tiến sĩ Martin Blaser viết trong phần kết của cuốn sách công bố năm 2014: “Tất nhiên, thuốc kháng sinh mạnh có thể ảnh hưởng đến vi khuẩn có lợi, mọi thứ làm thay đổi chúng đều tiềm ẩn cái giá phải trả…”.
Mặc dù có thể còn quá sớm để kết luận việc lạm dụng kháng sinh là nguyên nhân gây ra gan nhiễm mỡ, nhưng điều quan trọng là phải nhận thức được những hạn chế của các nghiên cứu về hệ vi sinh vật và chuột.
Nói với Epoch Times, người sáng lập Nutrition Facts là Tiến sĩ Michael Greger cho hay: “Có những vấn đề khó khăn cố hữu trong việc suy luận kết quả vào con người thông qua nghiên cứu về loài gặm nhấm”.
Tuy nhiên, đây là con đường chính mà nghiên cứu đã thực hiện, vì cả chuột và người đều có hệ vi sinh vật đường ruột bao gồm khoảng 90% là Firmicutes và Bacteroides. Một bài báo năm 2021 trên tạp chí Microbiology (Vi sinh vật) xem xét những điểm phức tạp và lợi ích của phương pháp nghiên cứu này. Bài báo lưu ý các kỹ thuật và quy trình được tinh chỉnh trong phòng thí nghiệm giúp so sánh giữa loài gặm nhấm và con người đáng tin cậy hơn.
Bài báo kết luận: “Dù còn những hạn chế thì mô hình chuột vẫn là công cụ có giá trị, thiết thực và không thể thay thế để nghiên cứu bệnh ở người, không có mô hình động vật nào là lý tưởng 100% để mô hình hóa bệnh ở người”.
Khuyến khích chế độ ăn kiêng dựa trên thực vật
Nếu chế độ ăn kiêng tiêu chuẩn của Mỹ được “kết luận rõ ràng” thì nghiên cứu mới sẽ bổ sung thêm bằng chứng. Cơ chế đằng sau căn bệnh xác nhận rằng mọi người nên tránh chế độ ăn nhiều chất béo bão hòa và đường.
Gan nhiễm mỡ là nguyên nhân gây lo ngại do tính chất có vấn đề [nguy hại sức khỏe], nhưng vấn đề có thể tránh và đảo ngược được. Xơ gan không được điều trị cuối cùng có thể dẫn đến suy gan hoặc ung thư gan. Điều đáng mừng là gan nhiễm mỡ là dấu hiệu cảnh báo sớm của bệnh và hoàn toàn có thể khắc phục được, lý do vì ở một mức độ nhất định gan có khả năng tự tái tạo.
Ngoài việc duy trì cân nặng khỏe mạnh, Phòng khám Cleveland khuyến nghị chế độ ăn Địa Trung Hải giàu rau, trái cây và chất béo lành mạnh với lượng cá và thịt gia cầm vừa phải.
Trong podcast năm 2021 về “Cách tránh gan nhiễm mỡ”, bác sĩ kiêm chuyên gia về lối sống lành mạnh là Tiến sĩ Michael Greger đã lưu ý rằng, việc thay đổi chế độ ăn uống của bạn có thể ảnh hưởng nhanh chóng đến bệnh gan nhiễm mỡ: “Một lon soda mỗi ngày có thể làm tăng 45% nguy cơ mắc gan nhiễm mỡ, người ăn tương đương 14 viên cốm gà mỗi ngày có nguy cơ mắc gan nhiễm mỡ cao gấp 3 lần so với những người ăn 7 viên hoặc ít hơn”.
Tiến sĩ Michael Greger cho rằng chế độ ăn uống dựa trên thực vật rất có lợi cho sức khỏe – không chỉ giảm nguy cơ gan nhiễm mỡ mà còn giảm khả năng mắc bệnh tim mạch, bệnh tim mạch là nguyên nhân gây tử vong phổ biến nhất ở bệnh nhân gan nhiễm mỡ. Ông nói: “Chúng tôi có các thử nghiệm đối chứng ngẫu nhiên cho thấy chế độ ăn uống lành mạnh dựa trên thực vật và lối sống [phù hợp] có thể đẩy lùi bệnh tim. Lối sống này có thể giữ cho các động mạch thông thoáng mà không cần dùng thuốc, không cần phẫu thuật, không cần đặt stent”.
