Dự thảo Nghị định Bảo vệ dữ liệu cá nhân đề xuất 5 trường hợp được thu thập, giải mã, công khai dữ liệu cá nhân mà không cần sự đồng ý của chủ thể.
Tờ trình về việc ban hành Nghị định Bảo vệ dữ liệu cá nhân do Chính phủ gửi Ủy ban Thường vụ Quốc hội nêu, trường hợp thứ nhất là để bảo vệ tính mạng, sức khỏe của chủ thể dữ liệu hoặc người khác trong tình huống khẩn cấp.
Thứ hai là công khai dữ liệu cá nhân theo quy định của luật.
Ba là việc xử lý dữ liệu của cơ quan nhà nước có thẩm quyền trong tình trạng khẩn cấp về quốc phòng, an ninh quốc gia, trật tự an toàn xã hội, thảm họa lớn, dịch bệnh nguy hiểm; khi có nguy cơ đe dọa an ninh, quốc phòng nhưng chưa đến mức ban bố tình trạng khẩn cấp; phòng, chống bạo loạn, khủng bố, phòng, chống tội phạm và vi phạm pháp luật.
Bốn là thực hiện nghĩa vụ theo hợp đồng của chủ thể dữ liệu với cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan.
Năm là phục vụ hoạt động của cơ quan nhà nước đã được quy định theo luật chuyên ngành.
Chính phủ cho biết quy định như trên đảm bảo phù hợp với thông lệ quốc tế, quyền con người, đáp ứng yêu cầu thực tiễn. Nếu không quy định sẽ ảnh hưởng đến chủ quyền dữ liệu, an ninh quốc gia, gây ngưng trệ một số hoạt động phát triển kinh tế xã hội, tạo ra một số khoảng trống pháp luật.
Người dân đi làm thẻ căn cước ở Đồng Nai, tháng 9/2022. Ảnh: Quỳnh Trần
Dự thảo Nghị định coi dữ liệu cá nhân như một nguồn tài nguyên có thể kinh doanh phục vụ phát triển kinh tế, xã hội nhưng phải có sự quản lý chặt chẽ của Nhà nước, bảo đảm nguyên tắc luôn có sự đồng ý của chủ thể dữ liệu.
Chủ thể dữ liệu phải được biết về hoạt động liên quan tới xử lý dữ liệu cá nhân của mình. Dự thảo nghiêm cấm mua, bán dữ liệu cá nhân dưới mọi hình thức…
Bộ Công an đánh giá tình trạng lộ dữ liệu cá nhân diễn ra phổ biến trên không gian mạng; người sử dụng chưa có ý thức tự bảo vệ hoặc lộ trong quá trình chuyển giao, lưu trữ. Doanh nghiệp kinh doanh dịch vụ thu thập dữ liệu khách hàng, cho phép bên thứ ba tiếp cận nhưng không có yêu cầu, quy định chặt chẽ, để họ chuyển giao, buôn bán cho đối tác khác.
Thậm chí, việc buôn bán dữ liệu cá nhân được tiến hành có hệ thống, có tổ chức, cam kết bảo hành và có khả năng cập nhật dữ liệu, trích xuất dữ liệu theo yêu cầu người mua. Nhiều dữ liệu bị rao bán công khai, trong thời gian dài, với số lượng lớn. Một số công ty được thành lập chuyên thu thập trái phép dữ liệu cá nhân để kinh doanh thu lợi nhuận.
Chỉ trong hai năm 2019-2020, Bộ Công an phát hiện hàng trăm cá nhân, tổ chức liên quan bán dữ liệu cá nhân. Số lượng dữ liệu cá nhân bị thu thập, mua bán trái phép phát hiện được lên tới gần 1.300 GB, trong đó có nhiều dữ liệu nội bộ, nhạy cảm.
Hiện nay, pháp luật lại chưa có chế tài hình sự về các vi phạm liên quan đến dữ liệu cá nhân. Các vụ việc buôn bán dữ liệu đang được hoàn thiện theo hướng chứng minh hai tội danh trong Bộ Luật Hình sự là “Xâm phạm bí mật hoặc an toàn thư tín, điện thoại, điện tín hoặc hình thức trao đổi thông tin riêng tư của người khác” (Điều 159) và “Tội đưa hoặc sử dụng trái phép thông tin trên mạng máy tính, mạng viễn thông” (Điều 288) với mức phạt 3-7 năm tù.
Ngoài ra, chế tài hành chính và dân sự cũng chưa được quy định cụ thể trong luật hiện hành và khó áp dụng do nằm rải rác ở nhiều văn bản khác nhau. Vì vậy, Chính phủ cho rằng, việc ban hành Nghị định quy định về bảo vệ dữ liệu cá nhân là cần thiết. Nghị định là tiền đề quan trọng để triển khai, đúc rút và nghiên cứu, xây dựng thành Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân.
Bộ trưởng Công an thừa ủy quyền Thủ tướng, thay mặt Chính phủ báo cáo, xin ý kiến Ủy ban Thường vụ Quốc hội về dự thảo Nghị định bảo vệ dữ liệu cá nhân. Nếu được Thường vụ Quốc hội thông qua, dự kiến Nghị định sẽ có hiệu lực từ 1/7.
